angle-left Gaitasun handiak, AGHA eta dislexia goiz detektatzeko protokolo berriak garatu ditu Hezkuntzak

CREENAko talde profesionalek eginak, hezkuntza-komunitateari aurkeztu zaizkio

2020/10/28

Protokoloen aurkezpena hezkuntza-komunitateari

Hezkuntza Departamentuak Nafarroako Hezkuntza Bereziko Baliabide Zentroko (CREENA) taldeek prestatutako protokolo berriak aurkeztu dizkio hezkuntza-komunitateari. Protokolo horiei esker, hobetu egingo dira gaitasun handiko ikasleak goiz atzematea, arreta/hiperaktibitate urritasuna (TDAH) eta irakurtzen ikasteko zailtasun berezia duten ikasleak.

Protokolo bakoitzak adierazleak eta tresnak ematen ditu irakasleek eta familiek informazioa jaso dezaten, lehenengo eskolatze-mailetan egoera horiek detektatzeko eta, hartara, behar den hezkuntza-erantzuna doitzeko. Gogoratu behar da detekzioa eta arreta goiztiarra unibertsalki onartutako bi gomendiok direla, bai medikuntzan bai hezkuntzan.

Orain arte, detekzio hori eguneroko bizitzan ikasleengan zenbait ezaugarri antzematen zituzten irakasleen mende zegoen, eta horrek prozesu bat jartzen zuen abian orientatzaileekin, dagokion ebaluazioa eta erantzun-neurriak, sarritan adin goiztiarretan iristen ez zena eta batzuetan profesionalaren ezagutzaren esku geratzen zena, eta beste batzuetan, familien kezkaren esku.

Sistema berri horiek CREENAren webgunearen bidez ikastetxe guztiek erabil ditzakete, eta batez ere orientatzaileek ezarriko dituzte.

Gaitasun handiak

Gaitasun handien protokoloari dagokionez, helburua ez da ikasleak etiketatzea, baizik eta ikasle horren profil bakarra ezagutzea, behar diren hezkuntza-erantzunak ahalik eta azkarren doitzeko. Zenbait ikerketaren arabera, estimulazio egokirik ez izateak, ikasleek beren potentzial guztia ez garatzeaz gain, horrek eragiten dien tentsioak eta estresak potentzial hori murriztea eragiten du.

Protokolo hau Nafarroako Goi Mailako Gaitasunetan Esku Hartzeko Esparru zabalago baten parte da, profil hori duten ikasleen detekzioa, ebaluazioa eta erantzuna barne hartzen dituena.

Prozedura berria irizpide anitzeko sistema batean oinarritzen da, kanpoan gera ez daitezen kultura eta testuinguru behartsuetako ikasleak, ez eta hitzezko, matematikako edo analisiko esparruetan ez dauden gaitasunak dituzten ikasleak ere, hau da, sormen- eta ekoizpen-esparrukoak baino gehiago direnak.

Protokoloa aurkeztean, Hezkuntza Saileko arduradunek honako hau nabarmendu dute: “gaitasun handiko neskekin sentsibilitate berezia izateko beharra; izan ere, gaitasun horiek askotan oharkabean pasatzen dira, ezarritako gizarte-rolera mugatzen dira eta ez dira nabarmentzen saiatzen haien berdinen aurrean”.

Hori dela eta, gaitasun handiak goiz hautemateak eta identifikatzeak, helburu orokorraz gain, beste helburu espezifiko batzuk ere baditu, hala nola: etorkizuneko arazoak saihestea edo egungo hezkuntza-premia batzuei erantzun egokia ez emateagatik sor daitezkeen ondorio negatiboak arintzea.

Nesken aparteko gaitasunak indartzea, Lehen Hezkuntzako azken ikasturteetan eta, batez ere, Bigarren Hezkuntzan egiten diren ikerketen arabera, “kamuflajea” saihesteko.

Egoera ahulean dauden edo gizarte- edo familia-desabantailan dauden gizarte-inguruneetatik datozen ikasleen aukerak ikusaraztea.

Potentzial handiko ikasleen artean ere eskola-porrota ekiditea, ahalik eta azkarren aukerak, baliabideak eta arnasa emanez.

Beren hezkuntzaz arduratzen diren guraso eta pertsonei dagokien errealitatearen egoeraren gida eta ulermena ematea.

TDAH

Arreta-defizitaren/hiperaktibitatearen nahastea (TDAH) neurogarapenaren nahaste bat da, eta oso ohikoa da haurtzaroan eta nerabezaroan. Arreta ezaren eta hiperaktibotasun/oldarkortasunaren sintomekin agertzen da, edo bien konbinazioarekin.

TDAH duten haurrei behar bezala ekiteko funtsezko alderdietako bat detekzio goiztiarra eta ebaluazio diagnostikoa da. Ebaluazio horretan, beste nahaste batzuekiko diagnostiko diferentziala egingo da, eta, gainera, gerta daitezkeen komorbilitateak detektatuko dira.

Garrantzitsua da adieraztea “ez dela dena bezain txikia, mugitua edo despistatua”. Diagnostikoan agerraldien maiztasuna, iraupena eta intentsitatea zehaztuko dira, bai eta eskola-, familia- eta gizarte-eremuetan ikusitako zailtasunak ere.

2002an, TDAHen aurrean informazioa bideratu eta eskualdatzeko lehen protokoloa prestatu zen Nafarroako Foru Komunitatean. Protokolo hori haur, nerabe eta haien familiei laguntza koherente eta antolatua emateko egin zen, ikerketatik heldu ziren aurkikuntzekin bat zetorrela eta inplikatutako profesionalen artean adostuta. Horri dagokionez, protokolo berriak familien, ikastetxeen eta oinarrizko laguntzaren arteko asistentzia-zirkuituaren fluxugrama bat garatzen du. Gainera, azterketa klinikoek eta neuropediatriak urte hauetan arlo horretan eman dituzten aurrerapenak ere kontuan hartzen ditu. Izan ere, neuropediatriak adierazten du gaitz gutxik dutela hain pronostiko ona goiztiarra denean.

TDAH aurkezten duten ikasleekin esku-hartze goiztiarrak sintomatologia murriztu eta errendimendua hobetzen du, batez ere ondorengo hezkuntza-etapetan. Adin goiztiarrean identifikatutako ikasleak oinarrizko gaitasun instrumentalak eskuratzea eragotzi baino lehen treba daitezke, eta posible da curriculum-arlo espezifikoetako eta, oro har, ikaskuntzako porrotetako asko prebenitzea.

Dislexia

Irakurketan ikasteko berariazko zailtasuna goiz atzemateko protokolo berriaren helburu nagusia da ikastetxeen Aniztasunari Arreta Emateko Planean hezkuntza-laguntzako behar berariazkoak atzemateko eta haiei arreta goiztiarra emateko jarduketa egokiak sartzea, betiere ikasle guztientzat onuragarriak direla kontuan hartuta.

Irakurketan Ikasteko Zailtasun Berariazkoa, dislexia esaten zaiona, zehaztasun eta irakurketa-arintasunean zailtasun iraunkorra da, eta, eskuarki, idazketan arazoak izaten dira. Nahiz eta, irakurketaren irakaskuntza-ikaskuntza prozesurako denbora adostu eta estimatua, nahikoa edo arrazoizkoa amaitu ondoren, dislexia diagnostikatzen den, oso etapa goiztiarretatik, baita irakurketaren eta idazketaren irakaskuntza formalarekin hasi aurretik ere, zenbait seinale ikus daitezke, ikasleak trebetasun horiek eskuratzeko zailtasunak izateko arriskuan daudela detektatzeko.

Ikerketa arrisku-kasuak atzematen ari da gero eta gazteago diren adinetan, eta egiaztatzen ari da haur txikiei hezkuntzako esku-hartzeak egiten zaizkienean dislexiari lotutako nahasteak saihets daitezkeela; izan ere, zailtasunak goiz detektatuz eta identifikatzen direnean esku hartuz gero, murriztu egiten da irakurketaren ikaskuntzan izan dezaketen eragina, bai eta gainerako ikaskuntzekiko emozio- eta motibazio-mailan ere.

Jarraibide horiei jarraiki, eta protokolo berrian deskribatzen den detekzio-prozesuko arrisku-indizeak ahalik eta azkarren ezagutzeko, ikasleak eskolatu aurretik ere beren familia-testuinguruari buruzko informazioa biltzea iradokitzen da, ahozko hizkerari eta irakurketari dagokienez. Era berean, eskolatzen hasten denetik, ezinbestekotzat jotzen da ahozko eta idatzizko hizkuntza suspertzeko jarduerak egitea, hizkuntza behar bezala garatzeko eta prozesuan zehar zailtasunak identifikatu eta horietan berehala esku hartzeko. Gainera, osagarri gisa, irakaskuntza-ikaskuntza prozesuaren une garrantzitsuetan, galdera-sorta batzuk aplikatzea proposatzen da, alerta-indizeak betetzen dituzten ikasleak identifikatzeko eta horien arabera jokatu eta denboran zehar izan duten bilakaera egiaztatzeko.

Ahozko hizkuntza

Ahozko hizkuntzak idatzizko hizkuntzaren garapenean duen garrantzia kontuan hartuta, protokoloak bereziki aipatzen ditu gure erkidegoko hizkuntza-errealitatea eta eskaintzen diren hizkuntza-ereduak eta hizkuntzak ikasteko programak. Horregatik azpimarratzen da arreta berezia jarri behar zaiola ahozko hizkuntzaren estimulazioari, ama-hizkuntza eta ikaste-hizkuntza bat ez datozenean; izan ere, baliteke murgiltzeak ez bermatzea haren ikaskuntza, eta ikasle guztiek estimulazio kontzienteago eta sistematikoagoaren onura jasotzea.

Halaber, jarduera horiek ikastetxeetan kokatu beharko dira "Aniztasunari Arreta Emateko Planaren" testuinguruan, ikastetxeko ikasle guztiei kalitateko hezkuntza bultzatu eta, beraz, bermatzeko.